Την 31η Οκτωβρίου 1517, ο Μαρτίνος Λούθηρος θυροκόλλησε σε ναό της Βυττεμβέργης τις "Ενενήντα Πέντε Θέσεις", που άλλαξαν την ιστορία του δυτικού χριστιανισμού.
Η 31η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί να τιμάται, από τις εκκλησίες των διαμαρτυρομένων, ως η ημέρα του 1517 κατά την οποία ο Μαρτίνος Λούθηρος θυροκόλλησε τις Ενενήντα πέντε Θέσεις του στην είσοδο του ναού του Κάστρου της Βυττεμβέργης. Η ημερομηνία σώζεται από τον Φίλιππο Μελάγχθονα, προσωπικό και αγαπητό φίλο του Λούθηρου, σε κείμενό του του 1546, χρόνια πολλά μετά την θυροκόλληση που άλλαξε την ιστορία του δυτικού κόσμου. Υιοθετήθηκε από τον λαό ο οποίος ασπάστηκε τις απόψεις του γερμανού θεολόγου και μοναχού και έγινε πεδίον διαμάχης μεταξύ των ιστορικών και των θεολόγων: ήταν εκείνη η ημέρα ή ήταν άλλη και έσφαλε ο Μελάγχθων, μπερδεύοντας την ημέρα αποστολής των Θέσεων στον Πάπα και τον γερμανό αρχιεπίσκοπο με την ημερομηνία της θυροκόλλησης;
Το ζήτημα είναι μάλλον δευτερεύον, ειδικά καθώς η λαϊκή ετυμηγορία σε τέτοια ζητήματα είναι αυτή που τελικώς επικρατεί. Οι σημαντικές υποθέσεις ήταν άλλες: ο τρόπος που η καταπιεσμένη, αγριεμένη, οργισμένη βόρεια Ευρώπη δέχθηκε τον λόγο του γερμανού θεολόγου και η εξέγερσή της, όσο και ο ρόλος - ο πρωτοποριακός, επαναστατικός ρόλος- που έπαιξε η τυπογραφία στην διάδοση των θέσεων και την μετατροπή ενός θέματος ηθικής τάξεως σε φλογερή λαϊκή επανάσταση.
Ο Λούθηρος, που είχε γίνει μοναχός χάρη σε ένα τάμα το οποίο έκανε από τρόμο, σε ώρα καταιγίδας, έγραψε τις θέσεις του αντιδρώντας στη δράση ενός μοναχού, πωλητή συγχωροχαρτιών, ο οποίος, κατά τα της εποχής, παρέσυρε τον κόσμο κάνοντάς τον να πιστεύει πως, η αγορά ενός τέτοιου χαρτιού σήμαινε τη σίγουρη σωτηρία. Τα ψεύδη του μοναχού αυτού, γίναν αφορμή της ανταρσίας του Λούθηρου.
Οι πόρτες των εκκλησιών ήταν συνηθισμένος "πίνακας ανακοινώσεων" εκείνη την εποχή. Ιδανικός για έναν "πολεμικό" θεολόγο, όπως ο Μαρτίνος. Ο οποίος, πάντως, δεν υπήρξε τόσο πρωτότυπος. Οι περισσότερες απόψεις του έχουν διατυπωθεί, είτε σπέρματι είτε πλήρως, πριν θυροκολλήσει τη "λίστα" του. Δεν ήταν εκεί, στην πρωτοτυπία, η δύναμη του λόγου του. Ήταν μάλλον στη συγκυρία και στη σύνδεσή τους με ένα υπαρκτό, απτό πρόβλημα, το οποίο έφτασε να συμβολίζει όλα τα προβλήματα που η παπική εξουσία δημιουργούσε. Η Ευρώπη έβραζε και αναζητούσε διέξοδο προς μια νέα ελευθερία.
Οι θέσεις του Λούθηρου, ακόμη και αν ο ίδιος δεν το επεδίωξε, ήταν πολιτικές. Η άρνησή του να αποδεχθεί την παπική εξουσία, ή και όποια άλλη θεολογική εξουσία πλην της Βίβλου, η επιστροφή στην εκκλησία- κοινότητα και όχι έναν αυστηρό, ιεραρχικά δομημένο κόσμο, στον οποίο οι εκλεκτοί φορούν ράσο ή στέμμα ελέω Θεού, ήταν βαθιά πολιτικές και προκλητικές θέσεις. Μοιάζει ειρωνική η ρήση του ιδίου του μεγάλου μεταρρυθμιστή, πως "η πίστη και το Ευαγγέλιο δεν έχουν σε τίποτε να κάνουν με την πολιτική" όταν κανείς συνειδητοποιήσει πόσο πολιτικός υπήρξε ο ίδιος και πόσο βαθιά πολιτικά εισέπραξαν τις θέσεις του οι απλοί άνθρωποι. Όπως από την εποχή των Διωγμών είναι γνωστό, η πίστη είναι κοινωνικό γεγονός με βαθιά και πολύπλευρη επιρροή. Το ίδιο απέδειξε και η αποδοχή του προτεσταντισμού, όπως και οι μορφές του που αναπτύχθηκαν, παρ' ότι ακόμη και σήμερα οι "φονταμενταλιστές" λουθηρανοί και τα (πολιτικά) παρακλάδια τους, μιλούν για απόλυτο προσωπικό χαρακτήρα της Πίστης.
Το μεγαλύτερο όπλο του Λούθηρου, έδρασε ανεξάρτητα από τον ίδιο. Ήταν η τυπογραφία. Οι Ενενήντα Πέντε Θέσεις τυπώθηκαν, δέθηκαν και μοιράστηκαν, για να μεταφραστούν, να ξανατυπωθούν και να ξαναμοιραστούν από άκρου εις άκρον της δυτικής Ευρώπης. Το μήνυμα, τα μηνύματα, μεταφέρονταν ανεξάρτητα από τον ίδιο τους το συγγραφέα, χρωματίζονταν και νοηματοδοτούνταν από άλλους: θεολόγους, βασιλείς, πολιτικούς, αγύρτες... Οι θεολογικές διαφωνίες του Λούθηρου υπήρχαν, ερμηνεύονταν και επιδρούσαν ανεξάρτητα από τον ίδιο και τις ερμηνείες τους. Αυθύπαρκτες, μελετούνταν απ' όλους, από κάθε πολίτη, με τον τρόπο που ο ίδιος επιθυμούσε και κήρυττε ότι θα έπρεπε να μελετάται η Αγία Γραφή. Μπορεί στην Γερμανία ο επίσημος προτεσταντισμός - αυτός που έγινε εξουσία - να κατηγορείται για την πολιτική παθητικότητα των διαμαρτυρόμενων χριστιανών, όμως στην υπόλοιπη Ευρώπη η δράση των παραφυάδων του προτεσταντισμού υπήρξε πολιτικά ενεργή και ανατρεπτική, βάζοντας το σπόρο για πολλές μεταγενέστερες ευρωπαϊκές πολιτικές και φιλοσοφικές θεωρήσεις.
Μία ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια, αποτελεί το γεγονός ότι ο Λούθηρος υπέγραφε ελληνικά, κατά την συνήθεια της εποχής. Υπέγραφε ως Ελευθέριος. Παράλληλα, είχε προσπαθήσει να έρθει σε επαφή με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, πριν προχωρήσει σε αυτόνομη πορεία, ελπίζοντας σε στήριξη για την επιστροφή στον πρώτο χριστιανισμό, της Αγάπης. Η Μεγάλη Εκκλησία τελούσε, όμως, ήδη εν Αιχμαλωσία και τέτοιου είδους επαφές αποτελούσαν πολυτέλεια. Όσο παρακινδυνευμένες και αν είναι οι υποθέσεις σε ιστορικά ζητήματα, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς ποιά θα ήταν η μοίρα της Ευρώπης αν η Ορθόδοξη Εκκλησία βρίσκονταν τότε σε θεολογικά ύψη ανάλογα της Παλαιολόγειας Αναγέννησης.
Γράφει: Λαμπρινή Χ. Θωμά
